Εικονική πραγματικότητα

Έχω πολλές φορές πέσει θύμα παραπληροφόρησης ή/και εξαπάτησης, είτε μέσω του τύπου (συμβατικού ή ηλεκτρονικού) ή, πιο πρόσφατα, με όσα λαμβάνουν χώρα στην ελληνική μπλογκόσφαιρα. Απ’ όλες αυτές τις περιπτώσεις, εκείνες που ξεγελάνε το νου περισσότερο είναι όσες ‘φιλμογραφούνται’, τρόπον τινά.

Ένα ρεπορτάζ στην τηλεόραση, που είναι καθόλα ψεύτικο, πείθει περισσότερο από ένα άρθρο σε μια εφημερίδα. Γιατί; Γιατί απευθύνεται στην πρωτογενή μας αντίληψη (οπτική κι ακουστική) κι όχι στη νοητική μας λειτουργία όπως συμβαίνει με το λόγο.

Στο λόγο η εικόνα αναδύεται δευτερογενώς καθώς μεταφράζουμε πρώτα τα λεκτικά σύμβολα (γράμματα και λέξεις) σε αντιληπτές έννοιες κι ύστερα ανακαλώντας από το περιεχόμενο της μνήμης μας, σκηνοθετούμε τις σκηνές που αυτές οι έννοιες περιγράφουν. Έτσι η αισθητηριακή αντίληψη δεν υπάρχει μεν, παράγεται δε δευτερογενώς μέσα στο εσωτερικό θέατρο του νου μας. Και γι αυτό είναι ασαφής και γενικά πιο αδύναμη.

Στην αντίθετη περίπτωση οι αισθήσεις μας αντιλαμβάνονται την εικόνα και τον ήχο μιας καταγραφής (ντοκυμαντέρ, είδηση, ρεπορτάζ κτλ) κι επειδή η αναπαραγωγή της καταγραφής μέσα από τηλεόραση, βίντεο, υπολογιστή, θυμίζει πολύ την ‘πραγματικότητα’, τείνουμε να είμαστε πιο δεκτικοί και συνεπώς πιο εύκολα εξαπατήσιμοι.

Η δυναμική και η συχνότητα της εξαπάτησής μας, αναγκάζει να σκεφτούμε γενικά για την πρόσληψη του πραγματικού: αν υπάρχει διαβάθμιση στο τι μας πείθει ως πραγματικό, μήπως ακόμα και καταστάσεις αυτού του θεωρούμε εξ αντικειμένου πραγματικό είναι διαβαθμίσεις; Μήπως δηλαδή, η ‘πραγματικότητα’ δεν είναι αλλά μας πείθει ότι είναι;

Και στις απλές περιπτώσεις (ηθελημένη παραπληροφόρηση) και στην φιλοσοφική διάσταση (αναβαθμοί του πραγματικού), το κλειδί στην όποια διέξοδο και αλήθεια είναι η κρίση. Η κρίση που επεξεργάζεται τα δεδομένα των αισθήσεων, αναζητάει νόμους και συνέπειες κι ανάλογα αποφαίνεται για το αν τελικά κάτι που μοιάζει με πραγματικό είναι όντως τέτοιο.

Κι εδώ τίθεται ένα μάλλον άλυτο πρόβλημα: μιλώντας για κρίση, μιλάμε για το κρίνων υποκείμενο, για το εγώ που εξασκεί την κριτική του ικανότητα.

Ποια διασφάλιση έχουμε όμως ότι το εγώ μας δεν είναι ο ύστατος απατεώνας; Ότι αυτός ο Χίτσκοκ του καθημερινού μας τρόμου, ο Τρυφώ των τρυφερών μας στιγμών, ο Μπέρκγκαν των στοχασμών μας, δεν είναι παρά ένας ακόμα σκηνοθέτης; Σκηνοθέτης με την εξής ιδιομορφία: είναι ταυτόχρονα και θεατής. Ο μόνος των έργων του.

Εγώ τουλάχιστον, παρότι δηλωμένος εμπειριστής, και οπαδός του επιστημονικού τρόπου σκέψης, δεν έχω βρει κανένα τρόπο να κλείσω αυτό το χάσκων παράθυρου του ιδεαλισμού στις αντιλήψεις μου.

Κι ο γέρο-Μπέρκλεϋ, αν συνεχίζει να ζει κάπου εξαϋλωμένος χαμογελάει. Γιατί τα πράγματα (μου) φαίνεται να διαγράφονται λίγο όπως τα φαντάστηκε.